Pragnę zaprosić Państwa w podróż w czasie, pragnę cofnąć się wstecz o ponad 150 lat. Jest wczesne lato roku 1840. Ulice turyńskiego miasteczka Bad Blankenburg wypełnia śmiech dzieci śpieszących do pierwszego ogródka dziecięcego (niem. Kindergarten). Friedrich Fröbel przygotował do ich dyspozycji proste w formie, acz przemyślane w oddziaływaniu pomoce dydaktyczne, zwane „podarkami” (niem. Gaben / ang. gifts).

Zajęcia edukacyjne mają innowacyjną jak na owe czasy formę zabawy i swobodnych odkryć. Oprócz pracy z materiałem dydaktycznym dzień wypełniają zabawy ruchowe (taniec, przedstawienia, zabawy grupowe) oraz uprawianie roślin w ogródku.

Przyjrzyjmy się teraz z bliska wspomnianym podarkom, dzięki którym dzieci spontanicznie odkrywają  właściwości otaczającego ich świata, aby przełożyć je na własne doznania.

Podarki o formie przestrzennej

Pierwszy podarek to kule z miękkiej wełny na sznureczkach w 6 kolorach. Kula jako katalizator aktywności najmłodszych służy wielu zabawom, a przy tym doskonale wyczula wzrok na odbiór barw. Drugi podarek to trzy drewniane bryły – kula, walec i sześcian. Specjalnie przewiercane przekątne i mocowane haczyki umożliwiają rozliczne doświadczenia geometryczne.

Kolejne cztery podarki wychodzą z podstawowej formy sześcianu jako całości, dzielonej następnie na różne pomniejsze bryły. Podarki te są swoistymi pierwszymi drewnianymi klockami, a ich proporcjonalne, przemyślane kształty służą młodszym dzieciom odkrywaniu ilości i rozmiarów. Starsze dzieci sięgają po „skrzynkę fröblowską”, aby tworzyć rozbudowane konstrukcje w przestrzeni lub na płaszczyźnie w oparciu o symetrię i proporcję kompozycji. Powstają znamienne dla fröblizmu formy życia i piękna (niem. Lebensformen und Schönheitsformen / ang. nature and beauty forms).

Podarki o formie płaskiej

Wszystkie kolejne podarki wykonane są z drewna pięknie wybarwianego na sześć kolorów. Stanowią one materiał, po który dzieci sięgają niezwykle chętnie – koncentrując swoją uwagę na tworzeniu rozlicznych kompozycji.

Siódmy podarek to swoista mozaika figur płaskich – składa się z kwadratów, prostokątów i różnorodnych trójkątów. Figury korespondują wielkością i kształtem z bokami brył z poprzednich podarków. Dzieci przenoszą dotychczasowe doświadczenie przestrzenne na płaszczyznę, tworząc niekończące się mozaiki o tematyce konkretnej lub zupełnie fantazyjnej. Pobudzona zostaje intuicja geometryczna i rozwija się poczucie estetyki.

Ósmy podarek to kolorowe patyczki w czterech długościach, będących wielokrotnością boku znanego już nam sześcianu. Patyczki wprowadzają pojęcie linii i pozwalają na jej kreatywne wykorzystanie. Budowane są figury, powstają obrazki domków, kwiatów, a także swobodne kompozycje geometryczne o abstrakcyjnym charakterze. Dziecko doświadcza zasad symetrii i estetyki. Później przełoży to na prace ręczne z wykorzystaniem linii (przeplatanie i ornamenty).

Podarek dziewiąty to również linia, tyle że zakręcona w formę pierścieni o różnych średnicach. Używana jest jako samodzielny materiał twórczy, bądź doskonałe uzupełnienie poprzednich. Ostatni podarek to małe kółeczka – ich układanie to prawdziwe wyzwanie dla rąk dziecka, a jednocześnie wspaniałe tworzywo dla jego ogromnej kreatywności. Poznawszy techniki tworzenia z pomocą figur, linii i pierścieni – dziecko może układać to wszystko ponownie z maleńkich drewnianych kółeczek. Owa misterna aktywność kontynuowana jest chętnie z wykorzystaniem papieru. Wydzierany na małe kawałeczki papier po naklejeniu pozwala wyczarować cudne obrazki: wiosną – kwitnące drzewa owocowe, a zimą – śniegowego bałwanka.

Zajęcia (prace ręczne)

Wiele innych prac przygotowano w naszym dziecięcym ogródku, aby rozwijać zdolności manualne dzieci i ich kreatywność. Friedrich Fröbel nazywał te prace „zajęciami” (niem. Beschäftigungen / ang. Occupations). Przyjrzyjmy się najważniejszym z nich:

• nakłuwanie: dzieci z pomocą specjalnej igły i filcowej podkładki wykłuwają wzory w papierze, co wspaniale doskonali koordynację wzrokowo-ruchową oraz uczy wytrwałości i koncentracji uwagi
• składanie papieru: ta czynność nie wymaga dużych nakładów, dzieci składają niezwykle chętnie i starannie, ćwicząc małą motorykę i pobudzając fantazję (doskonałym własnym modelem Fröbla w tym zakresie jest jego słynna gwiazda)
• przeplatanie: przygotowane są kolorowe, wąskie paski papieru oraz papierowe maty z nacięciami, dzieci z pomocą specjalnego szydła przeplatają paseczki przez nacięcia – zajęcie wykonywane jest wręcz z wypiekami na twarzy
• tworzenie ornamentów: zwykła kartka papieru w kratkę i ołówek służą tu dzieciom do tworzenia pięknych, symetrycznych kompozycji – dzieci kreślą kompozycje wykorzystując kratkowanie jako swoistą siatkę do planowania.

Tak wyglądało w wielkim skrócie przedszkole stworzone przez znakomitego niemieckiego pedagoga Friedricha Fröbla. Nie było celem mojego artykułu szczegółowe omawianie teorii poglądów Fröbla, lecz przypomnienie praktycznych aspektów jego innowacyjnej pedagogiki. Jego myśli zainspirowały wielu jego wielkich następców. Dowiedziono także, że obcowanie z podarkami i zajęciami Fröbla wywarło istotny wpływ na wybitnych architektów i artystów (Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, kubiści, Bauhaus).

Tymczasem zapraszam do powrotu z naszej podróży w czasie. Zachęcam gorąco do uważnego przyjrzenia się Państwa salom przedszkolnym i organizowanym zajęciom edukacyjnym. Jak wiele inspiracji myślą Fröbla możemy dostrzec we współczesnych pomocach dydaktycznych i zabawach? Gorąco zachęcam do przemyśleń, a także do sięgnięcia po frapującą literaturę o pedagogice Friedricha Fröbla.

Bibliografia:

(1) Norman Brosterman, „Inventing Kindergarten”, Abrmans New York 2002

(2) Heinrich Fröbel, „Die Menschenerziehung”, Wienbrack 1826

(3) Scott Bultman, „The Froebel Gifts 2-6”, The Froebel Foundation 1997