Czy inteligencje wielorakie idą w parze z indywidualizacją nauczania? Jak rozwijały się różne kompetencje człowieka i jak zaczęto je uważać za różne rodzaje inteligencji? W jakie mrowisko włożył kij Howard Gardner?

 

 

Elementy teorii wielorakich inteligencji Howarda Gardnera w edukacji

Howard Gardner, amerykański psycholog tworząc w 1983r. teorie wielorakich inteligencji zrewolucjonizował psychologiczne podejście do inteligencji i uczenia się.

Początek XX w. to czas kiedy powstają pierwsze testy inteligencji autorstwa Alfreda Bineta. Inteligencja jest postrzegana więc jako coś mierzalnego. Miarę inteligencji stanowi iloraz inteligencji (IQ). Odkrycie Alfreda Bineta zakłada więc jednowymiarowość w podejściu do oceny ludzkich zdolności umysłowych i istnienie narzędzia, którym można oszacować poziom inteligencji każdego człowieka i określić różnice indywidualne między ludźmi w tym zakresie.¹ Inteligencja w klasycznym ujęciu rozumiana jest zatem jako „zdolność rozwiązywania zadań wchodzących w zakres testów inteligencji (…). Inteligencja ogólna, określana jako zdolność lub czynnik g (od general – ogólny), niewiele zmienia się z wiekiem i jest w niewielkim stopniu zależna od nauki i doświadczenia. Jest ona zatem wrodzoną cechą lub zdolnością jednostki.”²

 

Innowacyjne podejście Howarda Gardnera do inteligencji

Howard Gardner przeciwstawił się temu jednolitemu podejściu do inteligencji. W swojej teorii wielorakich inteligencji, opartej na nauce kognitywnej i neurologii zakwestionował dotychczasowe podejście psychologiczne do zdolności umysłowych człowieka. Podejście Howarda Gardnera do ludzkiego umysłu i inteligencji to podejście pluralistyczne, które zakłada istnienie różnych stylów poznania oraz indywidualnych dróg uczenia się i rozumienia świata . Inteligencję definiuje on jako „zdolność rozwiązywania problemów albo wytwarzania produktów, które są cenione w jednym lub wielu środowiskach kulturowych”. ³

Gardner wyróżnił aż osiem rodzajów inteligencji:

• językową – czyli wszystkie zdolności związane z czytaniem, pisaniem, mówieniem oraz myśleniem przy użyciu słów,
• logiczno – matematyczną – zwaną niekiedy „myśleniem naukowym”, jest to zdolność rozumowania, obliczania oraz dogłębnej obserwacji zjawisk i wyciągania z nich prawidłowych wniosków,
• przyrodniczą – która rozumiana jest jako wrażliwość na otaczające środowisko naturalne oraz zdolność rozpoznawania i kategoryzowania świata fauny i flory,
• przestrzenną – przejawiającą się w zdolnościach takich jak: malowanie, wyobrażanie sobie trójwymiarowych kształtów, odnajdywanie drogi, dostrzeganie szczegółów, rozpoznawanie twarzy czy scen,
• muzyczną – czyli zdolności muzyczne, takie jak: granie na instrumentach, śpiewanie i układanie piosenek, a także wykorzystywanie rymów i rytmu,
• cielesno – kinestetyczną - która polega na umiejętnym posługiwaniu się własnym ciałem do takich celów jak: wyrażanie emocji (np. podczas tańca), udział w grze (np. w rozgrywkach sportowych) czy wytwarzanie jakiegoś produktu (np. odkrycie wynalazku),
• interpersonlną - to umiejętności nawiązywania kontaktów międzyludzkich i rozumienia perspektywy innych osób,
• intrapersonalną – związaną z wiedzą o własnych stanach emocjonalnych, umiejętnością ich rozróżniania, rozumienia i nazywania oraz zdolnością do tworzenia obrazu samego siebie zgodnego z rzeczywistością. ⁴

Testy inteligencji skupiają się jedynie na mierzeniu inteligencji logiczno – matematycznej i językowej. Pomijane są w nich pozostałe rodzaje inteligencji, które są równie ważne.

Głównym założeniem koncepcji Howarda Gardnera jest fakt, że każdy człowiek posiada wszystkie typy inteligencji, tylko rozwinięte są one u każdego w różnym stopniu. Wszystkie rodzaje inteligencji uzupełniając się wzajemnie tworzą profil inteligencji danego człowieka. To, co ważne z pedagogicznego punktu widzenia, to założenie, że profil ten jest dynamiczny i można rozwijać go poprzez różnorodne ćwiczenia i odpowiednią stymulację.

Wykorzystanie myśli Howarda Gardnera w placówkach szkolnych

Poznanie indywidualnych profili inteligencji dzieci powinno stać się zatem kluczowym zadaniem pedagogów i stanowić podstawę ich dalszej pracy. Tylko w oparciu o wiedzę na temat mocnych i słabych stron dzieci możemy wykorzystywać i rozwijać tkwiący w nich potencjał.⁵

Odkrywczość teorii Howarda Gardnera wpłynęła na pojawienie się nowego poglądu na edukację, wizji szkoły skoncentrowanej na jednostce. Jak pisze H. Gardner „celem szkoły powinno być rozwijanie różnych rodzajów inteligencji i pomaganie ludziom w zdobywaniu zawodu oraz kształtowaniu zainteresowań, które odpowiadają konkretnemu spektrum inteligencji każdego z uczniów”.⁶ Nauczyciele w swoich działaniach dydaktycznych powinni zatem brać pod uwagę możliwości swoich uczniów i dostosowywać swoje metody pracy do konkretnego dziecka.

Dynamiczny rozwój nauki sprawił, iż współcześnie nie jest się w stanie posiąść wiedzy ze wszystkich dziedzin naukowych. Koniecznym więc staje się wybór najbardziej interesującej nas dyscypliny. Oczywiście, na początkowych etapach edukacji, niezbędne jest przekazywanie dzieciom elementarnych wiadomości ze wszystkich sfer naukowych. Później jednak, wraz z coraz głębszą diagnozą ich zainteresowań i predyspozycji, powinno się dostosowywać program i metody nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów. Osobami odpowiedzialnymi za dobór tych jednostkowych planów pracy byłyby, w myśl Howarda Gardnera, „specjaliści od oceniania”. Ich zadaniem stałaby się wszechstronna analiza możliwości poznawczych uczniów z uwzględnieniem wszystkich rodzajów inteligencji.⁷

Teoria Howarda Gardnera zakłada również, że zadaniem nauczycieli, pedagogów powinna stać się pomoc w wyborze przyszłego zawodu dla każdego z uczniów.⁸ W polskim szkolnictwie aspekt doradztwa zawodowego nie jest dobrze rozwinięty. Z reguły sprowadza się do jednorazowego spotkania z konsultantem zawodowym. Spotkanie to zazwyczaj jest grupowe, a więc nie jest możliwa realizacja założeń indywidualizacji. Choć wprowadzenie elementu oceny predyspozycji zawodowych każdego z uczniów do placówek szkolnych nie byłoby na początku łatwe, to w mojej ocenie, wiązałoby się z ogromnymi, dalekosiężnymi korzyściami. Biorąc pod uwagę dające się zaobserwować „zagubienie” młodych ludzi na rynku zawodowym, możemy mówić o silnej potrzebie udzielenia im pomocy w wyborze odpowiedniej dla nich profesji i wsparcia w planowaniu ścieżki kariery.

Teoria inteligencji wielorakich w pracy z dziećmi najmłodszymi

Howard Gardner przedstawia programy edukacyjne oparte na zasadach teorii wielorakich inteligencji nie tylko dla szkół, ale również dla przedszkoli. Stworzył on Projekt Spectrum, który miał za zadanie mierzenie profili inteligencji małych dzieci oraz stworzenie jak najlepszych warunków do dalszego rozwoju ich mocnych stron, jak również usprawnianie ich słabszych sfer umiejętności. Praca z dziećmi, w myśl tego projektu, miała opierać się na 4 podstawowych etapach:

„1. wprowadzenie dziecka w szeroki zakres nauczanych dziedzin

2. zidentyfikowanie mocnych stron dziecka

3. wspomaganie i rozwijanie mocnych stron dziecka

4. połączenie silnych stron dziecka ze zdolnościami w innych dziedzinach i działalnością zabawową w przedszkolu (lub nauką w szkole)” ⁹

Taka forma pracy z dzieckiem, polegająca na rozwijaniu zdolności przy równoczesnym stymulowaniu mniej rozwiniętych umiejętności, winna przynieść najpełniejsze rezultaty.

Projekt ten zakładał również istnienie w placówkach tzw. kącików zainteresowań, które bazując na naturalnej, dziecięcej ciekawości świata, przybliżają im w ciekawy sposób różne obszary wiedzy. Dzieci samodzielnie wybierają to, co naprawdę je interesuje. To od nich zależy, czy spędzą czas w kąciku przyrodniczym badając okazy biologiczne, w kąciku opowiadań ćwicząc swoją wyobraźnię poprzez tworzenie opowieści, czy może w kąciku budownictwa, gdzie poprzez konstruowanie własnych budowli rozwijać mogą inteligencję przestrzenną.¹⁰

Gardner twierdzi, że profil inteligencji małych dzieci jest wyjątkowo plastyczny. Wielkim błędem nauczycieli jest zatem zbyt wczesne etykietowanie dzieci pod względem zdolności poznawczo – umysłowych.

Co zatem wyróżnia placówki edukacji przedszkolnej stosujące założenia teorii wielorakich inteligencji? Jest to przede wszystkim indywidualizacja. „Mówiąc o indywidualizacji mamy przede wszystkim na myśli indywidualne podejście do dziecka, które nie może się nudzić, musi doświadczać i rozwijać się w warunkach zapewniających wielointeligentne poznawanie świata.” ¹¹ Zadaniem nauczycieli i wychowawców jest więc obserwacja dzieci, zbieranie o nich jak największej ilości informacji, które służyć będą opracowaniu najwłaściwszych dla danego dziecka sposobów nauczania oraz oceniania.

Nauczyciela świadomego istnienia wielu rodzajów inteligencji charakteryzuje elastyczność i dostosowywanie form, metod pracy i propozycji zabaw do indywidualnych potrzeb, możliwości oraz zainteresowań dzieci.

Nauczyciel w myśl teorii H. Gardnera powinien dążyć do jak najpełniejszego rozwoju wszystkich sfer umysłowych dzieci poprzez stymulowanie wszystkich dziedzin ich aktywności.

Niemniej ważną zasadą działania tychże placówek jest zwielokrotnianie, czyli prezentowanie dzieciom nowych treści w różny sposób. Pozwala to na aktywizację wszystkich rodzajów inteligencji dziecka, jak również pomaga mu odnaleźć najwłaściwszy dla siebie sposób zdobywania wiedzy. Jak pisze sam Gardner „dzieci powinny być otoczone codziennie bogatymi i absorbującymi materiałami, które skłaniają je do wykorzystania szerokiego zakresu inteligencji” ¹². Zadaniem nauczycieli jest więc umożliwienie dzieciom wielozmysłowego poznawania świata. W swoich działaniach zaś  powinni wystrzegać się rutyny, która niszczy dziecięcą kreatywność.

Wdrażanie nowości i swoboda w realizacji twórczych pomysłów dzieci oraz budowanie w nich pozytywnego podejścia do nauki szkolnej to kolejne ważne zadania stojące przed nauczycielami wychowania przedszkolnego.¹³

 

Korzyści wynikające z wdrażania teorii wielorakich inteligencji w przestrzeń edukacyjną

Podsumowując, wykorzystywanie teorii Howarda Gardnera w edukacji polega na zindywidualizowanym podejściu do każdego ucznia, odkrywaniu tkwiącego w nim potencjału, dostosowaniu form pracy do jego możliwości i zainteresowań oraz stymulowaniu wszystkich rodzajów jego inteligencji.

Takie podejście pobudza ciekawość dzieci, rozwija ich motywację do nauki szkolnej, zachęca do samodzielnego poznawania otaczającego świata oraz przyczynia się do kształtowania poczucia własnej wartości.¹⁴

Refleksja

Teoria wielorakich inteligencji Howarda Gardnera jest innowacyjnym podejściem do problematyki inteligencji, zdolności poznawczych i sposobów uczenia się. Jak każda innowacyjna teoria ma swoich zwolenników i przeciwników. I kiedy ci pierwsi wymieniają niezliczoną ilość korzyści płynących z wdrożenia jej do systemu edukacji, ci drudzy zastanawiają się nad jej mankamentami, takimi jak: subiektywność w ocenie predyspozycji uczniów oraz trudności z wprowadzeniem koncepcji pełnej indywidualizacji w podejściu do uczniów przy aktualnym systemie szkolnictwa (zbyt liczne grupy wychowanków, zbyt duża biurokratyzacja w pracy pedagogów itd.). Po której stronie by się nie opowiedzieć, nie sposób nie przyznać, że teoria stworzona przez Howarda Gardnera stała się impulsem do ważnej debaty pedagogicznej i to uważam za jej największą korzyść.

Bibliografia:

• Czaja-Chudyba I. Odkrywanie zdolności dziecka : koncepcja wielorakich inteligencji w praktyce przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Kraków 2005, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, s. 58
• Gardner H.  (2002) Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Poznań, Wydawnictwo Media Rodzina
• Gardner H. (2006) Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce. Warszawa, Wydawnictwo Laurum
• Suświłło M. Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształceniu. Olsztyn 2004, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego

 

Źródła internetowa:

• http://www.edunews.pl/badania-i-debaty/wywiady/1671-nie-etykietujmy-dzieci
• http://www.treningmozgu.pl/doc/opracowania/inteligencja_spoleczna/inteligencja_wieloraka.pdf
• http://www.przedszkole12-krakow.pl/InteligencjeWielorakie.pdf

 

---

[1] Gardner H.  (2002) Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Poznań, Wydawnictwo Media Rodzina, s, 21

[2] Gardner H. (2006) Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce. Warszawa, Wydawnictwo Laurum, s. 17

[3] Gardner H.  (2002) Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Poznań, Wydawnictwo Media Rodzina, s, 130

[4] Gardner H. (2002) Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Poznań, Wydawnictwo Media Rodzinne, s.38-50

[5] źródło internetowe: http://www.edunews.pl/badania-i-debaty/wywiady/1671-nie-etykietujmy-dzieci [dostęp:12.01.2016]

[6] Gardner H.  (2002) Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Poznań, Wydawnictwo Media Rodzina, s, 27

[7]Tamże, s. 28

[8] Tamże, s.28

[9] Czaja-Chudyba I. Odkrywanie zdolności dziecka : koncepcja wielorakich inteligencji w praktyce przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Kraków 2005, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, s. 58

[10] Tamże, s.138

[11] źródło internetowe: http://www.treningmozgu.pl/doc/opracowania/inteligencja_spoleczna/inteligencja_wieloraka.pdf [dostęp:12.01.2016]

[12] Gardner H. (2006) Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce. Warszawa, Wydawnictwo Laurum, str. 128

[13] źródło internetowe: http://www.przedszkole12-krakow.pl/InteligencjeWielorakie.pdf [dostęp:12.02.2016]

[14] Suświłło M. Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształceniu. Olsztyn 2004, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego,s.52-53

13.01.2016 r.

Magdalena Hat