Występowanie różnego rodzaju dysfunkcji u niektórych dzieci i przyczyny ich powstawania są przedmiotem badań wielu naukowców. Jednak dopiero sformułowanie hipotezy wskazującej na implikacje funkcji psychoneurologicznych w zachowaniu i uczeniu się dziecka przez dr A. Jeana Ayresa doprowadziły do przełomu w tej dziedzinie.

Dr A. Jeana Ayers zdefiniowała integrację sensoryczną jako proces neurologiczny, odpowiedzialny za wrażenia, płynące z ciała i środowiska w taki sposób by mogły być użyte do celowego działania. W procesie tym nadrzędne zadanie spełnia mózg, który otrzymane z receptorów wszystkich zmysłów impulsy rozpoznaje, segreguje, interpretuje łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami, odpowiadając na wymagania, płynące ze środowiska. Układ nerwowy odbiera i rejestruje informacje płynące z dotyku, ruchu, siły grawitacji oraz pozycji ciała. Komórki znajdujące się w skórze przekazują informacje dotyczące lekkiego dotyku, bólu, temperatury oraz nacisku. Struktury w uchu wewnętrznym rejestrują ruch oraz zmiany pozycji głowy. Odpowiednie struktury mięśni, stawów oraz więzadeł warunkują świadomość pozycji ciała. Te trzy podstawowe zmysły leżą u podstaw rozwoju psychoruchowego dziecka.

U człowieka i większości zwierząt występują następujące zmysły:

1. wzrok – związany z okiem, umożliwia rozpoznawanie fal elektromagnetycznych w widzialnym zakresie (światła). Ze względu na to, że jedne receptory odpowiedzialne są za rozpoznawanie koloru (częstotliwość fali), a inne za rozpoznawanie jasności, można wzrok uważać za dwa osobne zmysły.
2. słuch – związany z uchem
3. smak – związany z językiem i jamą ustną. Jeden z dwóch "chemicznych" zmysłów. Istnieją co najmniej cztery rodzaje receptorów na języku, dlatego można powiedzieć, że są to cztery różne zmysły, zwłaszcza, że każdy z receptorów przekazuje informacje do trochę innej części mózgu.
4. węch – związany z nosem, to drugi "chemiczny" zmysł. W przeciwieństwie do smaku, zapach rozpoznawany jest przez setki różnych receptorów, z których każdy rozpoznaje inne cząsteczki.

Wyróżnia się ponadto zmysły somatyczne, związane z receptorami, znajdującymi się w skórze. Są to:

1. dotyk – bodźce czuciowe,
2. nocycepcja – zmysł bólu,
3. zmysł temperatury – czucie zimna/ciepła,
4. zmysł skórno-optyczny – być może występujący u niektórych osób zmysł pozwalający powierzchnią palców postrzegać kolory i litery.

Znane są również:

1. zmysł równowagi, związany z uchem,
2. propriocepcja – podświadoma orientacja, w jakim położeniu znajdują się części ciała.

Zmysł wzroku to zdolność do odbierania bodźców świetlnych ze środowiska oraz ogół czynności związanych analizą tych bodźców, czyli widzeniem. Narządem wyspecjalizowanym do rejestrowania obrazu jest oko, czyli gałka oczna otoczona aparatem ochronnym w postaci brwi, powieki, rzęsy i narządu łzowego. Za pomocą oka człowiek ma możliwość:
a) rozpoznawania kształtów,
b) oceniania odległości położenia obiektów od oka,
c) rozróżniania barw.

Zmysł słuchu umożliwia odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych poprzez uszy. Jego zadaniem jest komunikacja między organizmami żywymi oraz rozpoznawanie otoczenia.

Zmysł smaku to jeden z podstawowych zmysłów dostępnych organizmom, służący do chemicznej analizy składu pokarmu. U wielu organizmów smak i węch nie są oddzielone. Fakt, że odczuwamy smak pokarmów zależy nie tylko od receptorów smakowych, ale i węchowych. Ludzie mają pięć rodzajów receptorów smakowych, odpowiadających ważnym grupom substancji chemicznych, znajdujących się w pożywieniu:
a) słodki - węglowodany, głównie cukry proste i dwucukry - największe zagęszczenie receptorów słodkiego smaku jest na koniuszku języka;
b) słony - sole sodu i potasu, a dokładnie kationy tych metali. Receptory rozrzucone są równo po całym języku;
c) kwaśny - kwasy organiczne i nieorganiczne. Najwięcej receptorów smaku kwaśnego jest na bokach języka;
d) gorzki - alkaloidy i wiele soli nieorganicznych. Najwięcej receptorów smaku gorzkiego występuje u nasady języka (tył języka);
e) umami - wykrywa obecność kwasu glutaminowego, składnika większości białek, wyczuwalny np. w pomidorach.

Zmysł węchu to drugi obok smaku, zmysł chemiczny. Istota tego zmysłu polega na umiejętności rozpoznawania określonych związków chemicznych lub ich mieszanin w otoczeniu.

Dotyk jest uznawany za jeden ze zmysłów, jednak wrażenia określane łącznie jako dotyk są kombinacją sygnałów przesyłanych przez komórki reagujące na ciepło lub zimno, nacisk oraz uszkodzenie, inaczej ból. Rozmaite badania wykazały, że dotyk i zmysł motoryczny są podstawowymi elementami definiującymi odbieranie rzeczywistości przez zwierzęta, w tym człowieka. Zmysł dotyku mieści się w skórze. Wśród narządów czucia można wyróżnić:
a) narządy czucia powierzchniowego - występują w skórze w postaci tzw. ciałek odbierających wrażenia dotykowe, ciepła, zimna, nacisku, pieczenia, swędzenia itp. Są rozmieszczone nierównomiernie (najwięcej znajduje się na wargach, opuszkach palców, podeszwach stóp; a najmniej w skórze grzbietu)
b) narządy czucia głębokiego - leżą głęboko pod skórą (np. w mięśniach, stawach, więzadłach) i odbierają z nich różne wrażenia (np. ból przy stanach zapalnych tych narządów). Są one bardzo podobne do ciałek czucia powierzchniowego. Dzięki nim oceniamy też kształt, ciężar, elastyczność, twardość itp. ujmowanego ręką przedmiotu.
Zmysł dotyku spełnia bardzo ważną funkcję obronną. W momencie zadziałania czynnika szkodliwego, powodującego ból, następuje automatyczny ruch ciała, mający na celu uniknięcie kontaktu z czynnikiem
wywołującym ból.

Nocycepcja, inaczej zmysł bólu, zbudowany z receptorów bólowych, zwanych nocyceptorami. Ból to według Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu subiektywne przykre wrażenie zmysłowe i emocjonalne powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę (tzw. nocyceptywnych) lub zagrażających ich uszkodzeniem. Należy podkreślić, że ból jest odczuciem subiektywnym, dlatego jest nim wszystko to, co chory w ten sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane. Odczucie bólu wyzwala również każdy supramaksymalny bodziec specyficzny dla danego receptora, np. silny impuls świetlny powoduje ból gałek ocznych, silny bodziec akustyczny powoduje ból lokalizowany w uchu. Bólowi towarzyszy pobudzenie układu nerwowego współczulnego (przyspieszenie czynności serca, wzrost ciśnienia tętniczego) i wzmożenie wydzielania niektórych hormonów (np. hormonów kory nadnerczy). Ból ma istotne znaczenie dla rozpoznania i umiejscowienia procesu chorobowego.

Zmysł równowagi umożliwia czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni. Mieści się w błędniku błoniastym, w uchu wewnętrznym.

Propriocepcja - zmysł orientacji ułożenia części własnego ciała. Występuje u zwierząt i ludzi. Receptory tego zmysłu (proprioreceptory) ulokowane są w mięśniach i ścięgnach. Dostarczają mózgowi informacji o tonusie mięśniowym. Dzięki temu zmysłowi wiemy, jak ułożone są nasze kończyny bez patrzenia. Zmysł ten bywa niezwykle rozwinięty u osób niewidomych. Układ propriocepcji odbiera bodźce związane z uciskiem, rozciągnięciem, ustawieniem i ruchem ciała wobec siebie. Prawidłowa integracja w obrębie tego układu jest niezbędna do dobrego rozwoju odruchów (rozwój reflektoryczny) planowania i prowadzenia ruchu, regulacji napięcia mięśniowego i koordynacji pracy mięśni, a także wyższych czynności umysłowych, przede wszystkim związanych ze schematem ciała. Niedostatek informacji proprioceptywnej może być częściowo kompensowany wzrokiem. Osoby, które mają uszkodzony układ czucia głębokiego dostarczają sobie więcej bodźców przez zwiększone napięcie mięśniowe np. bardzo mocno trzymają ołówek lub przez ruchy stereotypowe. Mają problemy zarówno ze stabilizacją jak i dysocjacją np. mają trudności w oddzielaniu pracy rąk od pracy tułowia podczas pisania.

Ayres w swych pracach podkreśla ,że niemowlę widzi , słyszy i czuje bodźce dochodzące z jego ciała i otoczenia, ale nie jest jeszcze zdolne do różnicowania znaczenia dźwięków, oceny odległości, koordynacji ruchów itd. W miarę rozwoju dzięki zdolności do organizacji wrażeń sensorycznych kształtuje się koncentracja na doznaniach sensorycznych, koordynacja ruchów i organizacja zachowania.

Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawą do prawidłowego rozwoju ruchowego, uczenia się i zachowania. Wysoce skomplikowane procesy takie, jak: koordynacja ruchowa, planowanie ruchu, percepcja słuchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie, pisanie czy liczenie są zależne od procesów integracyjnych dokonujących się w ośrodkowym układzie nerwowym.

Bibliografia
Violet F. Maas „Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do Teorii Integracji Sensorycznej”, wyd. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1998r., wznowienie 2005r.