Muzyka jest środkiem, który stosunkowo łatwo dociera do człowieka, także tego z niepełnosprawnością intelektualną, do jego przeżyć i świata wewnętrznego. Jest to możliwe dzięki temu, że omija ona sferę intelektualną w komunikacji werbalnej.

Trzy lata temu zaczęłam po raz pierwszy prowadzić koło muzyczne w naszej szkole. Uczestnikami byli uczniowie z umiarkowanym i znacznym upośledzeniem intelektualnym I i II etapu edukacyjnego. Każdy z nich zupełnie inny, z innymi problemami i możliwościami, także ruchowymi, z innymi preferencjami. Łączyło ich jednak wspólna pasja – słuchanie muzyki i wykonywanie działań, które muzyka w danym momencie im podpowiadała.

Założenia koła muzycznego

Zanim rozpoczęłam prowadzić zajęcia muzyczne musiałam sobie odpowiedzieć na pytanie: „Po co właściwie chcę to robić?”, a skoro już się w to zaangażuję, to „Jak prowadzić te zajęcia, żeby miały one sens a dzieci jak najwięcej z nich skorzystały?”

Sama, skończywszy 12 lat temu Studium Wychowania Muzycznego Carla Orffa, przypomniałam sobie ile radości sprawiało mi, uczestnictwo w zabawach muzyczno – ruchowych prowadzonych przez p. Urszulę Smoczyńską i p. Katarzynę Jakóbczak. Czas na zajęciach mijał bardzo szybko, prezentowana muzyka była szalenie różnorodna a granie na instrumentach perkusyjnych, mimo że nie grali przecież profesjonaliści, tworzyło świetny podkład do realizowanych zadań. Metoda Carla Orffa wysuwała na pierwszy plan elementy rytmiczne,  a nowym pomysłem jego było wprowadzenie do ćwiczeń akompaniamentu wykonywanego przez samych uczniów. Orff wprowadził przede wszystkim instrumenty perkusyjne, a dla starszych dzieci instrumenty strunowe i dęte. Wykluczył natomiast zupełnie fortepian. Muzykę przeznaczona do wykonywania przez dzieci oparł na mowie i ruchu. Zalecił też wprowadzenie instrumentów perkusyjnych o nieskomplikowanej technice gry. Orff skupia się na tym, aby rozbudzić u dzieci i młodzieży zamiłowania i zainteresowania muzyczne przez tworzenie muzyki – improwizacje, a nie przez jej odtwarzanie. Jego system kierowany był nie tylko do dzieci uzdolnionych muzycznie, ale do wszystkich dzieci w przedszkolach, szkołach, a nawet dzieci niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo. Naczelnym celem tej metody jest kształcenie przyszłych odbiorców muzyki.

Mając tak bogate zaplecze postanowiłam swoje zajęcia prowadzić także w oparciu
o metodę Carla Orffa. Założyłam sobie ,że celem koła muzycznego będzie przede wszystkim dobra zabawa uczestników. W drugiej kolejności ważne będzie także:
-    rozwijanie aktywności własnej uczniów,
-    rozwijanie koncentracji uwagi oraz pamięci słowno – ruchowej,
-    rozbudzanie gotowości do podejmowania nowych działań,
-    współdziałanie w grupie,
-    przełamywanie oporu związanego z indywidualnym występowaniem,
-    pobudzanie do wspólnego muzykowania.

Powyższe cele realizowałam w oparciu o założone treści:
-    zabawy na powitanie i pożegnanie,
-    zabawy z rekwizytami,
-    grę na instrumentach,
-    ruch taneczny (tańce z różnych stron świata),
-    akompaniament naturalny i perkusyjny do muzyki instrumentalnej i wokalnej,
-    stymulację ruchu muzyką,
-    mowę ekspresyjną z akompaniamentem naturalnym i perkusyjnym – ćwiczenia logorytmiczne, zabawy głosem,
-    budowanie prostych instrumentów muzycznych.

Miejscem, w którym prowadziłam zajęcia była szkolne pracownia muzyczna, wyposażona w różnorodne instrumenty perkusyjne oraz płaskie instrumenty wykonane
z masy gipsowej w naturalnej wielkości.
Zajęcia odbywały się popołudniu, dwa razy w tygodniu, po 45 minut każde.
Prowadzenie zajęć rozpoczęłam od zabaw mających na celu integrację grupy
i zaprezentowanie siebie i swoich preferencji.
Poniżej przedstawiam przykładowe ćwiczenia i zabawy muzyczne realizowane do poszczególnych treści programowych.

Zabawy integracyjne

Zabawy integracyjne na powitanie/pożegnanie
-    swobodny ruch przy muzyce, na pauzę wszyscy witają się: ręką, nogą, łokciem itp.,
-    na pauzę w muzyce ustawienie w grupach wg koloru ubrania, włosów, oczu, wzrostu,
-    w kole na tle pulsu każdy kolejno mówi swoje imię, następnie wszyscy powtarzają je,
-    podawanie ręki w kole z mówieniem swojego imienia, w drugą stronę z mówieniem imienia swojego sąsiada, zabawa w kole – klepanie dłońmi w podłogę kolejno – ręce przeplecione z sąsiadami, kto postawi pięść – zmienia kierunek.

Guziki

Zabawy z guzikami

1. Kilkanaście par różnych guzików. Wszyscy dostają po jednym guziku. Poruszając się swobodnie po całej sali, każdy szuka takiego samego guzika, następnie tańczy z partnerem. Zamiana guzików, szukanie nowego partnera.
2. Improwizacja ruchowa z guzikiem na dłoni, czole, głowie, stopie, itp., z partnerem lustro.
3. Grupki rzucają guziki na podłogę i ustawiają się tak samo obok.
4. Kilka guzików leży w szeregu na podłodze, ich właściciele stają w szeregu naprzeciwko. Jeden przesuwa dowolnie guziki, pozostali poruszają się tak samo.
5. Ciasne koło, ręce z tyłu, co 3 osoba ma guzik, wśród nich jest wybrany. Podczas śpiewania piosenki:
„Guzik tu, guzik tam, guzik krąży tu i tam,
jak to miło i wesoło, kiedy guzik krąży w koło”.
uczestnicy podają guziki z tyłu. Na sygnał przerwa – kto ma zaznaczony guzik – odchodzi.
5a. Ręce z przodu – jeden guzik podawany jest z rąk do rąk, wszyscy śpiewają piosenkę.
W środku koła wybrana osoba obserwuje dłonie, na koniec zgaduje, gdzie jest guzik.
6.W trzech słoiczkach są guziki – dużo, trzy, jeden, należy odgadnąć, co słychać.

Instrumenty perkusyjne

Zabawy z dziecięcymi instrumentami perkusyjnymi – nazwy, brzmienia, technika gry, ćwiczenia.

1. Poznanie nazw i brzmienia instrumentów, sposobu wydobycia dźwięku, zwrócenie uwagi na brzmienie – długość, rodzaj.
2. Zagadki słuchowe:
-    rozpoznawanie brzmienia jednego instrumentu,
-    rozpoznawanie i zapamiętanie brzmienia kilku instrumentów, jednego po drugim,
-    rozpoznawanie instrumentów grających jednocześnie.
3. Piosenka „Muzyczny pokój”
„W naszym pokoju pełno muzyki jest,
są instrumenty, o których mało wiesz.
Nasza orkiestra dźwięczy tak:

x  x  x  x  x  xx
To jest muzyka, która zawsze cieszy nas”(2x)
Wszyscy maszerują po okręgu koła w pulsie piosenki, ze śpiewam. Na słowa „...dźwięczy tak...”zatrzymują się przy najbliższym instrumencie i grają na nim w rytm piosenki.

Gestodźwięki

Zabawy muzyczno – ruchowe z wykorzystaniem gestodźwięków (gest + dźwięk)

Szukanie różnych gestodźwięków – odgłosów, które można wydobyć klaskaniem, klepaniem, pocieraniem, pstrykaniem, tupaniem.
„Echo rytmiczne” z wykorzystaniem znalezionych gestodźwięków. Na początku rytmy wykonywane są na jednym gestodźwięku, potem na dwóch, trzech, czterech. Rytmy do powtarzania podaje prowadzący, potem także uczestnicy.
Miniatura Rudolfa Nykrina: taniec ekstatyczny
cz.A – fragmenty z długą nutą wypełniane są improwizowanymi rytmami,
cz.B – następuje zmiana miejsc.

Z rekwizytami

Zabawy z rekwizytami

1. Zabawa z kłębkiem wełny – uczestnicy siedzą w kole i kolejno mówią coś o sobie. Przy zwijaniu nitki wszyscy przypominają sobie, kto co mówił.
2. Zabawa z apaszkami
- układy i zabawy ruchowe przy trzech przykładach muzyki ludowej z Irlandii,
- improwizacja ruchowa pojedynczo i w parach, „lustro” – parami oraz w grupach,
- układ ruchowy ze zmieniającym się przewodnikiem.
3. Zabawy i ćwiczenia z krótkimi linkami
-    bieg z linkami, rzut i ułożenie ciała na podłodze obok linki w podobnym kształcie,
-    ułożenie na podłodze „drabinki” z linek, każdy przechodzi po drabinie w inny sposób,
-    „drabinka” z ośmiu linek – jedna osoba chodzi w dowolną stronę, pozostałe śpiewają dźwięki wyżej lub niżej,
-    improwizacja ruchowa na zasadzie lustrzanego odbicia.
4. Gazeta
Gazeta jako przedmiot
-    używanie gazety jako: poduszki, koca, prześcieradła, latającego dywanu itp.,
-    partner prowadzi za gazetę kogoś z zamkniętymi oczami,
-    „wąż” trzyma się za gazety, wszyscy zamykają oczy, tylko prowadzący ma je otwarte,
-    „lustro” z partnerem – jedna osoba improwizuje ruchy,
Gazeta jako źródło dźwięku
-    pocieranie, gniecenie, darcie, szeleszczenie z różną dynamiką, w różnym tempie i rytmie, uderzanie złożoną w rulon gazetą o dłoń, uda, podłogę itp.,
-    w grupach układanie utworów z odgłosów gazet.
5. Kubeczki po jogurtach
-    rozdanie kubków uczestnikom przy muzyce (np. Marsz Radetzkiego – J. Strauß) –  zaznaczenie i klepnięcie o podłogę pierwszej i trzeciej miary taktu,
-    pojawia się coraz więcej kubków, przekazywanych dalej, do momenty, gdy wszyscy mają po jednym kubku,
-    przekładanie kubków w pulsie melodii piosenkowych,
-    zagadki słuchowe, inne sposoby wydobycia różnych odgłosów dwoma kubkami,
-    slalom między kubkami, każdy inaczej,
-    zbieranie kubków bez pomocy rąk,
-    „wieża z dźwięków” – dźwięk w górę – dołożyć kubek, dźwięk w dół – zabrać, ten sam dźwięk – pauza.

Zabawa głosem

Ćwiczenia logorytmiczne, zabawa głosem

1. Nauczyciel mówi porzekadło: Siała baba mak, nie wiedziała jak. A dziad wiedział, nie powiedział, o to było tak.
Uczniowie:
-    rozpoznają nastrój, w jakim porzekadło jest mówione (smutno, wesoło, ze     zdziwieniem, ze strachem),
-    mówią porzekadło z różną dynamiką – idąc do środka koło-głośno, na zewnątrz – cicho,
-    ochotnicy prezentują porzekadło stosując różną dynamikę, nastrój, tempo,
odczytują dynamikę z dłoni nauczyciela i tak mówią porzekadło,
-    są podzieleni na 3 grupy  i mówią:

sia-ła mak

ba-ba

sia-ła ba-ba

2. Rytmizacja słów „jarzębina”, „kasztan”, „liść” – układanie partytury.

ja rzę bi na                  kasz tan                            liść

autor: Małgorzata Dobrzyńska