Manus to z łaciny dłoń, a pojęcie manipulacji dotyczy pracy rękami, a, według niektórych, samymi dłońmi. W każdym razie nie da się oddzielić dłoni od rąk, gdyż przy poruszaniu dłońmi ręce także poruszają się lub są zwyczajnie konieczne. Manipulacja to ręczne wykonywanie precyzyjnych czynności. Według Groosa zaliczymy je do eksperymentowania zabawowego, a dokładniej do aktywności ludycznej narządów czuciowych np. dotyku, smaku, słuchu, wzroku.

Manus to z łaciny dłoń, a pojęcie manipulacji dotyczy pracy rękami, a, według niektórych, samymi dłońmi. W każdym razie nie da się oddzielić dłoni od rąk, gdyż przy poruszaniu dłońmi ręce także poruszają się lub są zwyczajnie konieczne. Manipulacja to ręczne wykonywanie precyzyjnych czynności. Według Groosa zaliczymy je do eksperymentowania zabawowego, a dokładniej do aktywności ludycznej narządów czuciowych np. dotyku, smaku, słuchu, wzroku. Charlotte Bühler zaklasyfikowała by je do zabaw konstrukcyjnych, które właśnie wymagają używania rąk, a zwłaszcza dłoni. Jeśli by porównać ją z podziałem Groosa, to Bühler wyróżniła także kategorię zabaw funkcjonalnych, gdzie umieściła między innymi budowanie, pisanie, rysowanie, układanie najróżniejszych układanek, które właśnie wymagają wykorzystanie rąk, dłoni.  Piaget natomiast zaliczyłby zabawy manipulacyjne do zabaw doskonalących, które odpowiadają senso-motorycznemu poziomowi rozwoju inteligencji.

Badanie przedmiotów

Uczą panowania nad własnym ciałem. Pojawiają się najwcześniej, gdy dziecko osiągnie sprawność chwytania, to jest w 4 i 5 miesiącu życia.. Polegają na manipulowaniu przedmiotem w różny sposób:

• oglądaniu,
• lizaniu,
• ssaniu,
• wąchaniu,
• dotykaniu,
• przekładaniu z ręki do ręki,
• wkładaniu i wyjmowaniu,
• turlaniu itp.
  
  

Tego typu zabawy mają na celu poznawanie właściwości przedmiotów: kształtu, konsystencji czy wydawanego dźwięku. Dziecko manipulując przedmiotami angażuje spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe oraz złożone ruchy rąk. Warunkiem zabawy jest udostępnienie dzieciom bogatego materiału w postaci gotowych zabawek, drobnych przedmiotów, nadających się do manipulowania.

Zainteresowania i samorzutność

Zabawy manipulacyjne są ważnym czynnikiem rozwoju umysłowego dziecka. W zabawach tych dziecko kieruje się własnym zainteresowaniem, bez udziału dorosłych. Każda zabawa manipulacyjna zaczyna się od spostrzeżenia zmysłowego, po którym następuje przejaw aktywności. Towarzyszy tej aktywności zaciekawienie tym ,co dziecko otacza, i uczucie zadowolenia płynące z pokonywania trudności, zdobywania nowych doświadczeń w toku manipulowania dostępnymi przedmiotami.

Zabawa samodzielna

Różnice przebiegu zabaw manipulacyjnych widoczne są w wieku do trzech lat Dzieci wstępujące do przedszkola są u szczytu rozwoju zabaw manipulacyjnych. Zabawy te mają charakter indywidualny, gdyż każde dziecko pragnie bezpośredniego kontaktu z przedmiotem, zabawką.

Zabawy manipulacyjne dotyczą nie tylko samej sfery ruchowej, jak to sugeruje nazwa tych zabaw, ale obejmują też sferę poznawczą oraz emocjonalno-społeczną. Rozwijają się w nich spostrzeżenia, wyobrażenia, myślenie i mowa, uwaga i pamięć. Dlatego też wielu psychologów i pedagogów zalicza je do różnych typów zabaw.

Przekształcanie

Dziecko uczy się w zabawach manipulacyjnych już nie tylko przystosować swe ruchy do przedmiotu, ale aktywnie oddziaływać na te przedmioty, to jest przekształcać je, zmieniając ich pozycję, wygląd, składać i rozkładać, badać ich kształt i budowę, dzięki czemu poszerza się jego wiedza o nich, a także jego doświadczenie i pomysłowość w szukaniu dróg dojścia do celu, często też w nowych, nieznanych mu dotąd warunkach.

Ten etap stanowi podstawę dla późniejszych, bardziej skomplikowanych zabaw.

W okresie przedszkolnym, czyli od 3 do 6 lat, wzbogacamy zestaw zabawek o takie, które są szczególnie cenne w opanowaniu przez dziecko sprawności manualnej, m.in.: zróżnicowanej wielkości przedmioty, piłki, klocki konstrukcyjne, składane książeczki, masy plastyczne, farby, nożyczki, kredki, mazaki, węgiel rysunkowy, kreda, figury geometryczne, pojemniki, coraz bardziej złożone loteryjki, układanki oraz gry planszowe, zabawki zręcznościowe jak nawlekanki, czy przekładanki, karty obrazkowe, itd.

W okresie tym zmienia się także charakter zabaw dziecka, stają się one bardziej złożone i powinny uczyć wykonywania ruchów docelowych.

Stąd powinno się w przedszkolach, ale i w domu, zorganizować dziecku różne „stanowiska” zabaw, które Maria Montessori nazwałaby miejscami pracy. W przedszkolach Montessori dzieci „pracują” by budować od początku pozytywne skojarzenie działania z pracą. Także pracą można nazwać każde celowe działanie człowieka w celu osiągnięcia jakiegoś dobra, więc jak najbardziej działania w kierunku zdobywania doświadczeń i nowej wiedzy u dzieci przedszkolnych.

Oko-ręka

Niezmiernie ważna w tym okresie jest nauka koncentracji wzroku na wykonywanych czynnościach rąk, tym bardziej że owe czynności stają się coraz bardziej złożone i skomplikowane. Dziecko coraz dłużej skupia swą uwagę na wykonywanych czynnościach. To podstawa doskonalenia się wielu funkcji psycho-ruchowych, a także umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych dziecka.

Rodzice, jako osoby najbliższe dziecku, mają najwięcej okazji do rozwijania tej umiejętności. Wszelkich zabaw należy uczyć dziecko tak, jak uczymy je innych czynności.

W okresie od 3 do 6 roku życia dość intensywnie rozwija się działalność manipulacyjna. Dziecko chętnie:

• układa,
• przekłada,
• nawleka,
• dobiera,
• tworzy coś z mas plastycznych,
• odwzorowuje,
• rysuje, itp.
  
  

Rysunek człowieka

Rysunki sylwetki człowieka w tym okresie stanowią niemalże wartość dokumentu, bo są dobrym odzwierciedleniem rozwoju psychoruchowego dziecka i można prześledzić na nich przebieg i postępy usprawniania czynności rąk, koordynacji oko–ręka oraz orientacji we własnym schemacie ciała i w przestrzeni. O znajomości kształtu człowieka świadczą wykonane przez dziecko różne czynności wyrażone rysunkami, układaniem puzzli i nakładanek z sylwetką człowieka, lepieniem z mas, itd.

Zajęcia chwytno-manipulacyjne w tym okresie rozwoju dziecka powinny być coraz bardziej złożone, by dziecko uczyło się dostrzegania jednocześnie różnych cech przedmiotów (wielkości, kształtu, ciężaru, długości, barwy, faktury oraz usytuowania w przestrzeni: blisko –daleko, na dole –na górze, z przodu –z tyłu, itd.), a także lepiej dostrzegało ich podobieństwa i różnice. Takie umiejętności sprawią, że dziecko bez problemów poradzi sobie z segregowaniem przedmiotów pod względem jednej (np. tylko barwy, tylko kształtu), a nawet kilku cech (np. barwy, kształtu i wielkości).