,,Pozwólmy dzieciom doświadczać po omacku,
wydłużać swoje korzenie, eksperymentować
i drążyć, dowiadywać się i porównywać, (...)
pozwólcie mu wyruszyć w podróże odkrywcze
-czasem trudne-ale pozwalające znaleźć
taki pokarm, jaki będzie dla niego pożyteczny.”
C. Freinet

Célestin Freinet (ur. 15 października 1896, zm. 8 października 1966) – pedagog francuski, twórca "francuskiej szkoły nowoczesnej" (école moderne française). Pochodził z biednej rodziny chłopskiej, wychowywał się na wsi. Wykazywał zainteresowania naukami przyrodniczymi. Znalazło to później odzwierciedlenie w jego teoriach pedagogicznych. Początkowo pobierał naukę w szkole wiejskiej w Gars, później w Grasse. W 1913 r. podjął studia w Nicei w Ecole Normale. Kształcił się jako przyszły nauczyciel szkoły podstawowej. W wieku 18 lat został powołany do wojska. Został ranny pod Verdun (1915 rok). Jako inwalida (uszkodzone płuco) podjął pracę w szkółce w Bar-sur-Loup. Działał w szkole do roku 1928. Przekonał się o nieefektywności szkoły tradycyjnej. Rozpoczął głębokie studia nad psychologią i pedagogiką. Zgłębiał teorię pedagogiczną Marii Montessori. Współpracował z Henrim Barbussem – redaktorem czasopisma "Clarté". Zainteresował się ideałami socjalizmu i odbył podróż do Związku Radzieckiego.

Freinet szczególnie podkreślał bezcelowość stosowania podręczników, proponując w zamian metody oparte na swobodnym poznawaniu świata przez dziecko i jego działaniach twórczych. Nauka miała być oparta na własnych doświadczeniach (pozytywnych i negatywnych) dziecka. W 1927 r. ukazała się jego książka "Drukarnia w szkole". Zdaniem Freineta, wydawanie gazetki szkolnej przekonuje uczniów do samodzielnego działania i nadaje temu działaniu sens. W tym samym roku odbył się kongres zwolenników drukarni szkolnej i ukazuje się czasopismo "Le gerbe enfantine". W 1928 r. Freinet rozpoczął pracę w Saint-Paul. Tam jego idee nie znalazły podatnego gruntu. Opuścił Saint-Paul i założył własną szkołę w Vence. Szkoła w Vence stała się miejscem testowania nowych pomysłów Freineta. W 1935 r. zorganizował "front obrony praw dziecka". Podczas wojny został aresztowany przez Niemców. W warunkach obozowych napisał kolejne dzieła: "Wychowanie przez pracę" , "Zarys psychologii stosowanej w wychowaniu" .W roku 1947, po wojnie, wznowił prace. W roku 1948 przejął Instytut spółdzielczy nowoczesnej szkoły. W roku 1957 zainicjował powstanie FIMEM, czyli Federacji Ruchów Szkoły Nowoczesnej. Jego działalność nie ustała aż do śmierci.

Freinet zaliczany jest do przedstawicieli pedagogiki naturalistycznej. Bardzo dużą uwagę przywiązywał do znajomości prac rozwoju dziecka. Da się u niego znaleźć wpływy psychoanalizy i psychologii funkcjonalnej. Wyodrębnił trzy naturalne fazy rozwoju:

- szukanie po omacku,
- urządzanie się w świecie,
- zamiana zabawy na pracę.

Nowe zadania, jakie postawiła przed nauczycielami i szkołą reforma oświatowa mają na celu naprawienie błędów i niedostatków tradycyjnego szkolnictwa. Współczesna szkoła ma przygotowywać uczniów do działania, twórczego myślenia, samodzielności, wykorzystania wiedzy w praktyce, współdziałania w zespole itp. Reformowana szkoła powinna uwzględnić wszechstronny rozwój dziecka, jego indywidualność i odrębność. Mając to na uwadze nauczyciele powinni współdziałać na rzecz tworzenia w świadomości uczniów zintegrowanego systemu wiedzy, umiejętności i postaw. Nowoczesna szkoła powinna opierać się na współpracy zespołu szkolnego i środowiska.

Od września 1999 roku w klasach I-III obowiązuje nauczanie integralne. Według H. Sowińskiej "nauczanie integralne, to taka organizacja procesów edukacyjnych, która polega na tworzeniu dziecku warunków do wszechstronnej działalności, podporządkowanej określonym zasadom obejmującym w sobie różne treści skupione we wspólnym bloku tematycznym. Integracja polega tu na łączeniu celów, treści form realizacji, różnych dziedzin form aktywności dzieci i nauczyciela w ramach jednostek tematycznych".

Takim poglądom bliska jest pedagogika C. Freineta, który przykładał dużą wagę do integracji i całościowego postrzegania świata przez dziecko, a jego szkoła miała charakter demokratyczny. Do tej idei dąży także współczesna oświata. O tym, że we współczesnej szkole, w kl. I-III z powodzeniem można wykorzystać idee pedagogiczne C. Freineta, że są one nadal aktualne, i mogą się stać źródłem inspiracji dla nauczycieli pracujących w tym pierwszym etapie edukacyjnym świadczy fakt, iż koncepcja Freineta przybliżona została polskiej oświacie już w latach 60 i przewijała się przez kolejne dziesięciolecia.

Droga życiowa C. Freineta nie była łatwa. Raziła go bierność dzieci w szkole. Intuicyjnie zaczyna wprowadzać innowacje organizacyjne i metodyczne, opierając się głównie na obserwacjach i wypowiedziach. Jednocześnie z doświadczeniami praktycznymi dokształcał się szukając odpowiedzi na nurtujące go problemy. Tworzył swoją koncepcję pedagogiczną wychodząc od bezpośredniej praktyki szkolnej, później podbudowywał ją uzasadnieniami teoretycznymi. Uczył w szkole w Vence we Francji i kierował nią. Jego myśl wyrosła na gruncie Nowego wychowania. Uwzględniał w niej rozwój dziecka, jego potrzeby i autentyczny, naturalny sposób bycia. Freinet postawił cele wychowania i nauczania. Są to:

- ukształtowanie z dziecka człowieka jutra moralnego, uspołecznienie jako człowieka świadomego swych praw i obowiązków;
- wychowanie dziecka na człowieka inteligentnego badacza, twórcę, matematyka, muzyka, artystę;
- moralną drogą uczenia się wcale nie jest przyswajanie przez wykład i pokaz, ale ,,doświadczenia poszukujące,, -swobodna ekspresja;
- nauka powinna być żywa, w której pamięć odgrywa rolę pomocniczą, przyswojenie wiedzy odbywa się wbrew temu, co nieraz sądzi się poprzez wyuczenie reguł i prawideł.

Zgodnie z powyższymi założeniami Freinet wprowadził różnorodne interesujące zajęcia pozwalające na uaktywnianie uczniów. Dawna klasa została przekształcona w wielokierunkową i ruchliwą pracownie. W koncepcji swej Freinet uwzględniał rozwój dziecka autentyczny, naturalny sposób bycia. Wielki nacisk położył na obserwację i poznanie dziecka na tle jego warunków środowiskowych. Odrzucił skrajny biologizm, zachowując jednak zasadę rozwijania uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przy jednoczesnym korygowaniu niepożądanych postaw.

Siłą Freineta jest to, że zbudował on swoją koncepcję, wychodząc od praktyki nauczycielskiej. Codzienne doświadczenia z pracy z dziećmi ukazały mu słabość tradycyjnego systemu nauczania. Zauważył na przykład, że w tradycyjnej szkole zmusza się uczniów do wykonywania nikomu niepotrzebnych czynności. Tymczasem żaden człowiek nie lubi pracować na próżno. Każda praca powinna mieć zrozumiały cel i być użyteczna, należy zatem wykluczać ćwiczenia, których jedynym celem jest ewentualna okazja do poprawienia ich czerwonym atramentem oraz wypracowania, których jedynym czytelnikiem jest nauczyciel.

Sprzeciw Freineta budziło prowadzenie lekcji wyłącznie w murach szkolnych, w formie wykładu, wyjaśnienia czy pokazu. Uważał, że metody podające hamują aktywność wychowanków i nie wyposażają ich w podstawowe życiowe umiejętności. Uczniowie wprawdzie przy nauczycielu poradzą sobie z rozwiązywaniem abstrakcyjnych problemów z podręczników, lecz poza szkołą ujawni się ich niezaradność. Za błąd pedagogiczny uznał Freinet stosowanie ocen cyfrowych z pominięciem naturalnej motywacji. Pisał: Nikt nie lubi kontroli i kary, którą zawsze odczuwa się jako ujmę dla swej godności osobistej, szczególnie gdy odbywa się publicznie. Ponadto przyzwyczajenie do nagród i kar w postaci ocen jest równoznaczne z obojętnością na inne bodźce motywacyjne.

Te i inne obserwacje, a także lektura prac takich pedagogów nowatorów, jak Dewey, Decroly, Ferriere, Montessori, pomogły Celestynowi Freinetowi w budowaniu własnego systemu edukacyjnego. Jego pracę na bieżąco weryfikowali uczniowie, co sprawiło, że freinetowska koncepcja wyróżnia się rzadko spotykanym w podręcznikach pedagogiki zdrowym rozsądkiem oraz doskonalą znajomością wszelkich szkolnych tajemnic i praw, nie znanych teoretykom idealistom. O ile inni przedstawiciele Nowego Wychowania zwracali uwagę głównie na twórczy rozwój ucznia jako jednostki, Freinet za najważniejsze uznał maksymalny rozwój osobowości dziecka w tonie rozumnie pojętej wspólnoty, której służy i która jemu służy. Dostrzegł zatem, że człowiek, stanowiąc sam autonomiczną wartość, jest też istotą społeczną, w związku z czym powinien być wyposażony w takie społeczne sprawności, jak umiejętność wyrażania swoich myśli i uczuć, współpracy w grupie itp. Wymieniony cel nadrzędny można według Freineta osiągnąć przez rozwijanie naturalnych skłonności dziecka (jego ekspansywności i ciekawości świata, potrzeby ekspresji, nawiązywania kontaktów z rówieśnikami) oraz przez zorganizowanie bogatego środowiska wychowawczego, w którym uczeń mógłby dokonywać badań, szukać, czasem nawet błądzić, samodzielnie kreować swą przyszłość.

We współczesnej polskiej szkole najważniejszym z zadań dydaktyczno - wychowawczych staje się kształtowanie twórczej postawy uczniów. Cechuje ją otwartość na doświadczenia oraz dostrzeganie szerokiego zakresu dostępnych jednostce bodźców związanych z emocjami, pragnieniami i myślami, czyli dążenie do korzystania z całego bogactwa doświadczeń. W toku tego procesu zachowanie ucznia staje się mniej schematyczne, a bardziej spontaniczne i twórcze. Wszystkie te elementy możemy odnaleźć w Nowoczesnej Szkole C. Freineta, która skupia cały swój wysiłek na dziecku, opiera się na rozumnym wykorzystaniu zainteresowań ucznia i zaspokojeniu jego potrzeb rozwojowych. To podstawowe założenie warunkuje dobór środków, narzędzi i technik, które pozwalają uczniowi na osobisty udział w kształtowaniu własnej osobowości.

Swoją filozofię pedagogiczną C. Freinet poparł szeregiem nowych i oryginalnych technik pracy szkolnej. Punktem wyjścia w swojej koncepcji uczynił swobodną ekspresję. Uważał ją za podstawowy element przygotowujący dziecko do przeżywania świata. Różnorodne formy swobodnej ekspresji: artystyczna, praktyczna, słowna, włączone w realizację zadań dydaktyczno-wychowawczych szkoły w zakresie różnych treści nauczania mogą stać się w sprzyjających warunkach elementem rozwijającym wszystkie sfery osobowości dziecka.
Swobodna ekspresja we wszystkich dziedzinach pozwala innym osobom, a w szczególności nauczycielowi, lepiej poznać dziecko, zrozumieć je i skuteczniej pomóc, gdy zachodzi tego potrzeba. Jednocześnie sam uczeń poznaje siebie, biorąc pod uwagę reakcje, jakie wywołują w grupie jego prace i podejmowane próby rozwiązania zadania. Warunki takie stwarzają możliwości dla swobodnego, a także racjonalnego myślenia oraz działania każdego dziecka.

Swobodna ekspresja słowna, czyli swobodny tekst, to technika, która może mieć ogromny udział w procesie kształcenia języka mówionego i pisanego ucznia. Nie jest on zwykłym zadaniem szkolnym. Nie jest także wypracowaniem na dowolny temat przeznaczonym wyłącznie do przeczytania przez nauczyciela, który po poprawieniu go, oceni dziecko mniej lub bardziej sprawiedliwie. W klasie freinetowskiej każdy utwór ucznia traktowany jest z należytym szacunkiem. Spotyka się z oceną grupy, która dokonuje wyboru i uzasadnia go, wspólnie poprawia, udoskonala, ale zachowuje myśl, którą autor chciał przekazać. Grupa decyduje, czy utwór ten zostanie wysłany do korespondentów, znajdzie się w gazetce klasowej, specjalnie stworzonej książeczce swobodnych tekstów, bądź ,,Księdze życia klasy”.

Swobodna ekspresja twórcza (plastyczna, techniczna, muzyczna) wykorzystuje naturalną radość tworzenia przez dzieci. Nie jest tu najważniejszy ostateczny kształt pracy, ale droga, na której ona powstała. Sam proces tworzenia staje się doskonałym sposobem na rozwijanie artystycznej wyobraźni oraz budzenie wiary we własne możliwości. Dziecko w atmosferze szczerości i zaufania z łatwością i prostotą ujawnia swój świat i nawiązuje kontakty.
Nie wystarczy przecież wyposażyć uczniów w gotową wiedzę i czynności odtwórcze. Należy wykształcić w nich umiejętność samodzielnego dostrzegania i rozwiązywania problemów z różnych dziedzin rzeczywistości. Swobodna ekspresja twórcza dziecka, która jest najlepszym wyrazem jego wewnętrznego świata, może zaniknąć pod wpływem braku stymulacji. Dlatego pozwólmy dzieciom doświadczać.

Podstawowe elementy pedagogiki Freineta to:

1. Swobodna ekspresja.
2. Metody naturalne.
3. Wychowanie przez pracę.
4. Spółdzielcze formy samorządności uczniów.

Najważniejsza w pedagogice Freineta jest swobodna twórczość uczniów, a wyrazem jej są różne formy ekspresji artystycznej i praktycznej dziecka. Ta zaś może być wykorzystana do wyzwolenia w dzieciach postawy twórczej w różnych dziedzinach życia, a dla nauczyciela jest bogatym źródłem poznawania ucznia.

W nauczaniu C. Freinet proponuje zastąpienie tradycyjnych metod nowymi formami pracy, które nazwał "technikami szkolnymi".

Podstawowymi najbardziej znanymi technikami szkolnymi opracowanymi przez Freineta są:

- Swobodne teksty dzieci, drukarnie i gazetka szkolna jako podstawa do nauki czynnego języka ojczystego. Jako źródło poznania dziecka, a także jako punkt wyjścia do zainteresowań.
- "Doświadczenie poszukujące" jako podstawa do możliwie najbardziej samodzielnej pracy uczniów w zakresie matematyki, przyrody, geografii, historii.
- Planowanie pracy indywidualnej i zespołowej przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela oraz nowe formy oceny pracy i kontroli jako podstawa do wykształcenia nawyku samokontroli i samooceny.
- Spółdzielnia klasowa (nowa forma samorządu uczniowskiego) jako podstawa wychowania moralnego i obywatelskiego.
- Różnorodne formy swobodnej ekspresji artystycznej i technicznej jako podstawa wychowania wychowania estetycznego i politechnicznego, a jednocześnie środek terapeutyczno-reedukacyjny.
- Wymiana gazetki szkolnej, korespondencji międzyszkolnej, informacji i doświadczeń między szkołami jako nowa forma kontaktów społecznych.
- Referaty i sprawności jako skuteczny środek wyzwalania zainteresowań, pielęgnowanie zamiłowań i uzdolnień oraz zdobywania umiejętności samokształcenia.
- Nowa organizacja i wyposażenie klasy w nowoczesne pomoce naukowe i narzędzia dla realizacji nowoczesnych metod nauczania i wychowania.

Jak wynika z przedstawionych powyżej technik szkolnych, dominującymi akcentami freinetowskiej koncepcji pedagogicznej są trzy różne elementy:

1. Organizowanie dzieciom szerokich kontaktów z bliższym i dalszym środowiskiem społecznym, przyrodniczym i kulturalnym w celu rozbudzenia ich zainteresowań i twórczej ciekawości oraz umożliwienia im aktywnego uczestnictwa w życiu. Realizuje się to za pomocą, wycieczek, wywiadów, spotkań z rówieśnikami i ciekawymi ludźmi, korespondencji i wymiany międzyszkolnej itp.
2. Wychowanie przez pracę zorganizowaną w samorządnym spółdzielczym zespole. Na samodzielną ale ukierunkowaną przez nauczycieli pracę uczniów składają się przede wszystkim doświadczenie poszukujące, eksperymentowanie, rozwiązywanie różnorakich problemów w zakresie wszystkich przedmiotów nauczania, ćwiczenia umiejętności szkolnych za pomocą fiszek autokorektywnych, referatów, opracowań tematycznych na podstawie różnych źródeł, a zwłaszcza z kartoteki materiałów źródłowych i biblioteki pracy. Wszystkie te czynności są usystematyzowane przez plan pracy.
3. Różnorodne formy swobodnej ekspresji włączone w proces nauczania i wychowania. Najważniejsze miejsce zajmuje ekspresja artystyczna. Malarstwo, rzeźba, ceramika, swobodny taniec, teatr, muzyka przesycają całą działalność w klasach freinetowskich, ale na czoło wysuwa się ekspresja słowa, swobodny tekst, swobodna poezja, które Freinet uważa za najskuteczniejszy środek kształcenia czynnego języka. Swobodny tekst, omawiany i poprawiany przez całą klasę, obiektywizuje przeżycia dziecka, koryguje niepełne lub niejasno przedstawione myśli i treści. Gazetka szkolna, w której są zebrane najlepsze i najciekawsze - zdaniem dzieci - teksty i poezje, stanowi naturalną motywację pięknego wypowiadania się i przez to osiągania znacznie lepszych wyników w nauce języka ojczystego niż tradycyjne ćwiczenia, odpowiedzi na pytania lub wypracowania.

Celestyna Freineta zalicza się do jednego z twórców szerokiego nurtu nowatorskiego XX w., ze względu na bardzo oryginalne propozycje rozwiązań systemu pedagogicznego. Jego credo pedagogiczne wypływało z istnienia sprzeczności między teorią i praktyką pedagogiczną. Pisał o tym następująco: "Po dziś dzień pedagogika jest stworzona przez ludzi, którzy nigdy nie uczyli w klasie, ale mających dużo czasu i niezbędny autorytet, który pozwala im na zabieranie głosu w imieniu wychowawców. Mówią pięknie, przedstawiają czasem interesujące teorie, ale nigdy nie zniżają się do nas nauczycieli Szkoły Elementarnej".

W części tego stwierdzenia i dzisiaj przyznać musielibyśmy jemu rację, chociaż nie są to współczesne reguły.Głównym celem nauczania i wychowania jest według niego doprowadzenie dziecka do pełnego zrozumienia swej odpowiedzialności za kształtowanie własnej przyszłości i przyszłości społeczeństwa. Chodziło więc Freinetowi o rozwijanie pełnej i wszechstronnej osobowości dziecka. Ma to być człowiek jutra, moralny, uspołeczniony, świadomy swoich praw i obowiązków, dostatecznie odważny, człowiek inteligentny, badacz, twórca, matematyk, muzyk, artysta. Wizję taką współczesność przyjmuje, rozszerzając jej znaczenie i zakres. Cel ten, wzbogacony dziś, można realizować poprzez:

1. Prawidłowe ułożenie stosunków w klasie, opartych na szacunku dla dziecka, jego swobodnej ekspresji i twórczej ciekawości.
2. Wzajemne relacje współdziałania nauczyciela z uczniami i uczniów między sobą.
3. Właściwe motywowanie wysiłków dziecka i zapewnianie mu poczucia bezpieczeństwa.
4. Ciągłą i wszechstronną współpracę z najbliższym środowiskiem.
5. Stosowanie nowoczesnych technik i narzędzi pracy.

Metody poszukujące i ekspresyjne, a także twórcze działanie uczniów są dziś gwarancją tak stawianych zadań. Swobodna ekspresja twórcza dziecka pełni funkcję integrującą w pedagogice Freinetowskiej. Dotyczy to całego systemu łącznie ze strefą motywacyjną jak i konkretno-oceniającą. Uczeń u Freineta bierze udział w planowaniu pracy i ma wpływ na decyzje podejmowane w zespole. Szerokiego wymiaru nabierają w dzisiejszym systemie oświatowym takie pojęcia jak: swoboda, serdeczna życzliwość dla dziecka i nauczyciela, umiłowanie prawdy, zrozumienie przejawów życia, głęboka wiara w postęp pedagogiczny - przeciwko pojęciom, krytykowanym przez niego, jak: sztuczność, wymuszanie, schematyzm, rutyna. Jego sformułowanie prawdy, a nawet jak czasami je nazwał - prawa - mimo, że nie są naukowo udowodnione, to jednak są przyjmowane i akceptowane. To współczesna pedagogika stara się uzasadnić spuściznę Freineta w sposób naukowy przez poddanie jej formalnym rygorom nauki. Należy sądzić, że zamiar ten zostanie zrealizowany pozytywnie, a jego rezultatem chyba jeszcze szersze rozbudowanie jego koncepcji.

Czerpanie z pedagogiki freinetowskiej otwiera możliwości unowocześniania treści, metod i organizacji pracy szkolnej. Odgrywa niemałą rolę w doskonaleniu pedagogicznym nauczycieli. Może przyczynić się do wypełnienia formalizmu, werbalizmu i rygoryzmu w pracy szkolnej. Pedagogika ta rozwija się i uszczegóławia obejmują swoim zasięgiem coraz to nowe kręgi zagadnień dydaktyczno - wychowawczych. Korzystanie z tej pedagogiki nakłada obowiązek stałego śledzenia przemian, jakie się w niej dokonują. Wymaga to nieustannych studiów, a nawet eksperymentowania, uwzględniając nasze potrzeby i warunki, a zarazem rozwijających te idee (kursy, spotkania). Pedagogika freinetowska jest w założeniu pedagogiką otwartą, świadomie wchłaniającą różne idee i propozycje. Tak też należy ją traktować czerpiąc z niej pełną garścią dla wzbogacenia naszego systemu wychowawczego, który w założeniach jest również systemem otwartym.